Qırım. Üçünci feza

Цей матеріал також доступний українською

«Крим. Третій вимір» — «Qırım. Üçünci feza» adlı leyha Ukrainanıñ qıtası ve yarımada arasındaki ep közden ğayıp olayatqan, ep üzüleyatqan bağlarnıñ pek tutulması ihtiyacından peyda oldı. Bu maqsatqa yetmek içün, koordinatalar sistemasınıñ diger bir cınısını faydalanmağa, işbirlikniñ yañı bir saasını meydanğa ketirmege kerek oldı. Ekseriy alda, leyha iştirakçileri başqa-başqa yerlerde bulunğan ediler, olar Aqmescitte, Kiyiv, Minsk, İvano-Frankivsk şeerlerinde bulunaraq, biri birileriniñ suallerine cevap bere, videolar çıqarıp yollamaqta, nağmeler, dalğalar ve kögetler şuvultısınıñ yazılarınen paylaşmaqta ediler. Leyhanıñ üslübiyeti ve üküm sürgen müitine köre, olar episi pek farqlılar, amma böyle tuvğan amma şimdilik öyle uzaq ve yetilmez Qırım boyunca beyan etilgen, özünde em an’aneler, em zemaneni; em bediy, em vesiqalı olğan; em adağa ait, em qıtağa has; em kerçek, em hayaliy şeylerni bir cümlege ketirgen ğayeler ifadelevi olarnı birleştirdi.

2021′ sentâbr-noyabr aylarnıñ devamında audio-video eserler taqdimi, strit-art obyektler asıl etilüvi, muzakereler ve hepenningler dört yerde — «Qalançaq» Kiriş-çıqış teşkerüv noqtasında ve Herson, Kiyiv, İvano-Frankivsk şeerlerinde yüz berdiler. Er bir yerde bu tedbirler hususiy tarzda keçti, yerli köntekstinen uyğunlaştı, yerli müitinen birleşmekte edi. Böyle etip, leyha Qırımnı özüne sığdırğan yañı bir fezasınıñ bediy, felsefiy, umumiy ve, aynı zamanda, ğayet özgün çizgilerini belgiledi. Şu sebepten de, leyhada eñ çoq faydalanğan — iç kimse ada degildir manasındaki — #ніхто_не_острів heştegi olğandır, bu sözler inglitereli metafizik şairi Con Donnıñ şiirinden alınğan:

No man is an island entire of itself; every man
is a piece of the continent, a part of the main.

«Агенція АртПоле» adlı teşkilât içün Qırım — yañı bir mevzu degil. Soñki on yıl devamında bu mevzu teşkilâtnıñ bir sıra proyektlerinde aydınlatılğan edi. 2011 senesiniñ küzünde Bağçasarayda «Східні ворота: АртПоле-Крим» (Biyuk Qapu: Qırım ArtTarlası) adlı mültidistsiplinar festivali keçirildi. Bu tedbirniñ teşkilâtçılar komandası onı ileriletmek niyetinde olğan edi. Amma 2014 senesi, küzde, tedbirni «АртПоле-ПроКрим» (Art tarlası.Qırım aqqında) adınen Odessada keçirmege mecbur oldılar. Yarımadanıñ Rusiye tarafından işğali ögümizde bir sıra sualler qoydı, olarğa cevaplar alâ daa tapılmay. Ve bu cevaplar bugüngece qıdırılmaqta.

«Qırım. Üçünci feza» daima yañı fikirler ve işdeşlik areketlerini doğurğan, aqiqaten açıq bir leyha oldı. Leyha öz işini başlanğanda, tek bizler — Rustem Skibin, SK.EIN ve men onıñ iştirakçileri oldıq. Epimiz «АртПоле-Крим» leyhasında iştirak etken edik. Bizler çeşit media vastalarınen çalışamız. Leyhada davuş, video, keramika, soqaqlarnıñ üstleri ve soqaqlarda bulunğan obyektler mevcut. Bular episi — bir tarihnı tarif etilmesiniñ farqlı vastaları ola. Er bir lokatsiya emiyetli edi, amma leyhamıznıñ İvano-Frankivskte taqdim olunmasından evel men daa ziyade eyecanlanğan edim. 2015-2016 seneler devamında menden, Qırımda çalışmağa qorqmadıñızmı, dep bir qaç kere sorağandırlar. Ebet, ya. Amma daa da ziyade, Ğarbiy Ukrainada yaşağanlarğa Qırımdaki vaziyetni añlatmağa küçüm yetmegeni qasevetlendire edi, qaç kereler «olar özleri bunı istediler» degenlerini eşittim, bu sözlerinen «qıtadakiler» özleriniñ bu işke kirişmegenlerini esaslay ediler. Şimdiki tecribem büs-bütün başqa. Bizlerde Ukrainanıñ çeşit qısımları arasında ğayet emiyetli medeniy bağlar qurmaq içün iqtidarımız yetti, dep tüşünem.
Olâ Mihaylük, mültidistsiplinar ressam, Kiyiv

Soñki kere Qırımda bizler 2014 senesiniñ başında bulunğan edik. Biz blok ettirilgen arbiy bir qısımınıñ ukrainalı razvedkacılarına kontsert kösterdik. Küneşte közlerini yumıp yatqan pardoş, ortalıqta çeçek açqan terekler, ve, aynı zamanda, kelecegimiz boyunca telüke ve şübege zulumlıqnıñ ağır duyğusı qarışıp ketkeni aqılımda qaldı. Bular episi tabiat, silâh em nefret, bir yerge kelip, bir an içinde öz Cennet bağçasından marum qalğan insanğa nisbeten büyük bir kontrast olunmasınıñ tarifidir. Menim içün «Qırım. Üçünci feza», belki, biraz uydurma olğan, üstten baqılğan kibi körüngen, media vastalarınen qurulğan Qırımıma yetmek ıntıluvından başlandı. Bu nasıldır iptidaiy abstrakt islergece daldırğan bir vastadır: dersiñ, seni özüniñ içinde çayıp qoyğan, saña bundan evel kimse yürmegen soqaçıqnı köstergen, belli bir yer ile qonuşma bağını tizgen sevgige toqunuv kibi bir şeydir. Ğaliba, şu abstraktsiyağa daluv bizlerge çeşit spekulâtsiyalardan çetleşmek ve, aqıqıy Qırımnen bağımıznı üzmeyip, özümizniñ hayaliy yarımadamıznı asıl etmege imkân berdi.
SK.EIN, Sergiy Kravçenko, saund-artist, Minsk

Men Qırım vastasınen özüm özümni añlı sürette belgileyim. Qırımtatarlarnıñ maqsadı daima Vatanğa avdet olmaq edi, bizler endi böyle maqsatnen yaşağan üçünci nesilmiz. Biz Qırım serbest, bahtlı ve er kim içün açıq olsun dep, çoq şey yapmaqtamız. ArtPole festivali daima ilham bağışlay, coştura edi, men onıñ ta Bağçasarayda keçirilgenini hatırlayım. Bizler o vaqıt çalğıcılarnen dostlaşqan edik, olarnı musafir ettik. O vaqıt bizler olarğa yarımadamızda yüzyıllar devamında şekillengen an’anelerimizni ve halq sanatını köstermege azır edik. Şimdi de ArtPole leyhası qanaat bermekte. Bir qaç aydır bizler «Qırım. Üçünci feza» leyhasınıñ çerçivesinde icat ettik, onıñ bu seferki soñki keçirilgen yeri İvano-Frankivsk şeeri olğan edi. Şahsen menim içün bizim faaliyetimizge çoq halq qoltutqanı büyük bir keşfiyet oldı. Atta ömürinde Qırımğa barmağan adamlar yarımadanı sağınğanlarını bildirgeni maña çoq tesir etti. Olar açıq göñülli, icatsever ve qalplerimizge yaqın bir insanlardır. Em de pervasız degiller. Aydın bir ümütlernen kelip, öz işimni başladım. Ve işimniñ neticesinden pek memnünim
Rustem Skibin, ressam, çölmekçi, Aqmescit-Kiyiv

:::стежка:::

:::стежка::: («yolçıq, soqaçıq») 2014 senesinde «ArtPole-ProKrım» festivalinde peyda oldı.

Bu ğaye Aqmescit-İvano-Frankivsk yolculığı devamında ressamlar arasındaki subetniñ aqibetinde tesaddufen doğdı. Rustem Skibin ile Yarema Stetsik renkler ve örnekler aqqında laqırdı etken ediler. İşte, o vaqıt vaziyet tap o qadar ümütsiz olmağanı añlaşıldı. Fikirimizni beyan etmek içün, belki, söz yetmegen edi, amma bizler örneklerniñ timsaller tili vastasınen işbirlik yolunı tapa bilecegimizni ve biri-birimizni añlaycağımıznı duydıq. Bizler Qırımnı hatırlatqan, daa doğrusı, Qırım aqqında hatırlatqan, onı añdırğan, em de etraftaki müitnen uyğun olğan yerlerni qıdırmaq qararına keldik. Bu işaretler sistemasınıñ temeline Rustem Skibin işletken, Qırımğa ait örnekler qoyuldı. Al-azırda :::stejka::: Berdânsk, Kiyiv, Vinnitsa kibi şeerlerinde bar, küz devamında ise bu yolçıqnı Qırımğa taba — Hersondan ve Qalançaqtan keçirip — daa da uzattıq.
Olâ Mihaylük:

Bu :::stejka::: larnıñ peyda oluvı devam ete, bu sene küzde — «Qalançaq» Kiriş-çıqış teşkerüv noqtasında ve Hersonda böyle «yolçıqlar» asıl oldı. Olar Qırımğa alıp barğan yol aqqında hatırlatalar.

Hersondaki demiryol köpürinde Öleksandr Marçenko özü işletken grafik obyektlerni Rustem Skibinniñ örneklerinen birleştirdi. Deñizniñ şuvultısını diñlemek ve Qırım narlarını hatırlatmaq maqsadınen boyle birdemlik meydanğa ketirildi, divardaki nar resimi — «ArtPole-Krım» festivaliniñ temsilinen aynıdır. Oleksandr Qırımda doğdı, lâkin Qırımnıñ qanunsız anneksiyasından soñra, Vinnitsada yaşamaqta, anda o :::stejka::: nıñ üzerinde çalışqan zamanda leyhamızğa qoşuldı.

Yarımadağa eñ yaqın mesafede — «Qalançaq» KÇT noqtasında — Rustem Skibinniñ «quru isar» özgün tehnikasında yapılğan doquz dane kafel pilâkesi üzerinde daa bir :::stejka::: asıl olundı. Kafel pilâkeleri sıñırğace alıp barğan qaldırımnıñ töşemesi içine pekitilgen edi.

“Ніхто не острів”. Kimse ada degildir

Olâ Mihaylük, SK.EIN

«Ніхто не острів» adlı audio- video eser — pek arz etilgen, tuvğan, amma şu qadar da yetmek içün imkân olmağan bir noqtağace yetiştirgen, sözsiz bir seyahattır. Elinden kelgen usullarnen faydalanıp, bu yerlerniñ hayaliy misalini asıl etip, bu yerni özüne qaytarmaq ıntıluvdır. Qıta ve yarımada arasında ösken kögetlerniñ şuvultısından, Qırımnıñ ruzgârından ve Kiyivde yazılıp alınğan milliy muzıkanıñ akssadasından hayaliy Qırım toplandı. Bular episi bir tüşni añdıra. Lâkin Qırım da bugün, dersiñ, bir tüş, bir ruya kibidir.

Qırımğa barmağa imkânımız olmağanı sebebinden, bizler, çaremizge köre, oña yaqınlaşmaq qararına keldik. Davuşlar, renkler, sıñırdaki fakturalarını audio ve video şekilinde toplap, öz işimizni başladıq.
Olâ Mihaylük, 2021’iyün

Şimdi Belarus’ de biraz adanı añdırğanı sebebinden, men yazda ötkerilgen, Qırım yarımadasını ve Ukrainanıñ qıta qısımını ayırğan çeger yanındaki ekspeditsiyada iştirak etip olamadım. Men, Olâ Mihaylük toplağan materiallarnı diñlep, olardan audiokollajlar yapam. Bu, öyle bir, ardı-sıralıq strategiyası, biz bu usulnen, tam ile bir kereden añlaşıp, muzıka, körgezmeler ve manalar içün umumiylikni taptıq. Er vaqıttaki kibi, sıñırlarğace yettik. Şimdi ilki eskizler azır ve, bazı vaqıtları, atta bu qapalı sıñırlardan, köklerden, memeleketlerden tış çıqmaq içün iqtidarımız yetecek kibi duyula.
SK.EIN, 2021’ avgust

İşimizge Mustafa Kizildeli (İstanbul, bağlama), Suren Voskanân (Mariupol, düdük, klarnet) ve Andriy Levçenko (Kiyiv, dare) qoşuldılar. Bizler bu çalğıcılarnıñ Qırım mevzusı boyunca improvizatsiyalarınıñ parçalarını eserimizde faydalandıq. Audio ve video materiallarnıñ çoqusı Qırımdan 30 km mesafede olğan Horlı yarımadasında yazılğan ediler.

Men, video çıqarıp montaj yapqanda, şu kögetler ve deñiznen, yapa-yanğız tarzda o qadar vaqıt keçirdim ki, atta taqdim tedbirinde, musafirlernen birlikte bu çekimlerniñ baqqanda, ayrıca, hususiy, yañı bir islerge nail oldım. Saña bazı vaqıtları cansıqıcı, bazı vaqıtları telükeli ve kergin kelgen emegiñni adamlar qabul etkenini añlaysıñ. Soñra ise qolay-qolay nefes almağa, em de laf etmege, külmege istegiñ kele. Em er şey bir kereden, er kesnen beraberlikte. Menim içün bu isler eserniñ öz kemalatına kelgenini añlatalar. Bu eser, zaten tek Qırım aqqında degil de, o, bizler ve Qırım arasındaki mevcut bağlar aqqında tarif ete. Bu isler hayal ya da hatırağa beñzey edi. Ve atta Qırımda iç bir vaqıt olmağan insanlar Qırımnı duyğu tarzında hatırlap oldılar.
Olâ Mihaylük, 2021’noyabr

Bir yerde ve bir zamanda rastkelişken, çeşit keyfte olğan, özüne has quruştırmalarınen ve ümütlernen kelgen insanlar, er kes, bir kereden, tesaddufen, diqqatlarını özüne celp ettirgen bir obyektke közlerini tike, diñleneler. Bizde şu özüñe celp ettirici şey — öz terkibine hatırlavlarnı, ve, elbette, felsefe ve siyasetten başlap, ğayet şahsiy meselelergece barğan, türlü suallerni sığdırğan, meditativ-abstrakt bir meydanlıq oldı. Eser ilki sefer cemaatqa kösterilgende, bir kereden belli bir utançaqlıq yoq oldı ve qoyulğan suallerge tek bir manalı cevap berilemecegi añlaşıldı. Qaranlıq içinde, büyük olmağan odada bulunğanlar hususiy müitke dalıp, hayaliy tarzda el yetmegen ve sırlar sıñırına, Qırımnıñ sıñırınace, barıp yettiler, öz ruhiyetiniñ bir terenligine dalıp kettiler. Ya da, belki, faqat çöl otlarına kirip kettiler.
SK.EIN, 2021’noyabr

Haytarma. Avdet

Rustem Skibin

Keriş ve tol’den ibaret binaçıq avdetniñ temsilidir. Aynı, çabik-çabik qurulğan muvaqqat evçikler sürgünlikten Vatanına qaytqan çoq qırımtatarlarnıñ birinci mekânları oldı.

Pencereden binanıñ içinde olğan varlıq körüne — bular turmuş, an’aneler, özgün medeniyettir. Kub şekilinde olğan muvaqqat evçik damsız tura, o, zuur olmasınıñ devamı, daa soñu yüz bermegeniniñ temsili, evniñ damı ise, öz yerini almağa azır olıp, binanıñ yanında turmaqta. Daud yıldızı şekilini alğan dam maqsatqa irişmekni, yarıq, bilgi, tecribeni temsil ete. Evgece — em demir yolnı, em merdivenni, em ayatnıñ özüni añdırğan yolçıq alıp barmaqta. Evniñ artında aydın renklerde tasvir etilgen kelecekniñ temsili tura. Bu em qıtada bulunğan, em yarımadada yaşağanlarğa bir hitaptır.

Patternler

Olâ Mihaylük, Rustem Skibin

Pattern — örnek, nümüne, tasvir, bütüniniñ ufaq qısmı. Patternler tekrarlanalar. Birleri bir ritmde ve bir qurulışqa ait olıp, digerleri — qarışıq ve deñişik olıp tekrarlana bileler. Pattern bütün bir nesneni tassavur etmege yardım ete ve, aynı zamanda, ayrı unsurlarnı da teren ögrenmek içün imkân yarata. Baqıp çıqmaq, resimini devam ettirmek, bağlar ve qanuniyetler araştırıp tapmağa vasta ola. Tabiatta patternler spiraller, meandrlar, dalğa, köpük, çatlaqlardan ibaret ola, bundan da ğayrı, fırlatma ve aksi yansılardan peyda olğan simmetriya vastasınen asıl olunğan patternler de mevcuttır.

Men Qırımda soñki kere, 2016 senesinde, bulunğan vaqıtta, özümnen beraber küzgüni alıp, obyektivni oña doğurlatıp, öyle foto çıqara edim, çünki o zaman, soqaqta fotoapparatnı çıqarıp, foto çekmege, pek havflı edi. Böyle usulnen foto çıqarmaqta men bir meraqlı şey kördim, er bir foto içün dünyada tek bir qaç daqqa yüz berecek yañı installâtsiya qurmağa kerek ola. Men kerçekniñ ayrı parçalarını çekip alıp, yalıñız o yerde diqqatımnı toqtatmağa, nazar noqtamnı deñiştirip, şu daire içine tüşken er şeyni ayrıca baqıp ögrenmekni begene edim
Olâ Mihaylük

Çatlaq — müitniñ bütünligini yarıp bozğan şeydir. Bir malzemede çatlaqlarnıñ peydalanması şu varlıqnıñ inceden bozulmasınıñ belgisidir. Çatlaq daa ziyade keñ olması içün, atomlarnıñ arasındaki bağlar, daa büyük tazıyıq yüz bergeni sebebinden, ep üzüle bile. Kün-künden bizler, informatsion ceryanı yüküniñ ağırlığı tesirinden, yarımada ve qıta arasındaki bağ üzüleyatqanınıñ şaatları olamız.

Çölmekçi ressamınıñ işdeşi daima ateştir, ve, bazı vaqıtları, ateşni idare etmege çare yoq. Yalıñız ateş becergen işniñ neticelerini körebilesiñ. Bu neticeler ise — çatlaqlardır. Şu zaman — endiden eşya öz turmuş vazifesini beceramacağınıñ, amma kene de dülberligini saqlap qalğanını belgilegen bir daqqadır. Özüñe bam-başqa bir munasebet talap etken eşyanıñ mevcutlığı yüz bergen yañı bir feza asıl ola.
Rustem Skibin

Yañı birikmeler, olarnı qayd etilüvi, tabiat ve tarz-allarnıñ deñişmesi aqqında tüşünceler fikirdeşlikniñ esasını meydanğa ketireler. Sebebi — renkler, çızıqlar, çatlaqlar, beraberlikte refleksiyalarğa berilüv kibi şeyler ola. Belli bir nuqsanlıqnı saqlamaq degil de, qabul etmek, atta nasıldır usulnen onı aydınlatmaq, tamam ile şu “nuqsanlıq”nıñ özü eşyanıñ misalsiz bir şeyge çevirgenini isbat etmesine yol bere. Cemaatta olğanı kibi, aynı. Bu soy tecribe iç istenilmegen ve ğaribane bir vaziyet olsa bile, böyle hususiy alnı başından keçirgen insanlar özara belli bir yollarnen añlaşa bileler.

Qırım. Közge doğru baqmaq

Olâ Mihaylük

2014 senesiniñ baarinde nevbetteki «ArtPole.Krım» adlı festivaline azırlanuv başlanmaq kerek edi. Amma, sahte referendumnıñ ögünde tesaddufen yüz bergen aqiqat o qadar şiddetli ve aqılğa sığmağan derecede zulumlı oldı ki, biraz vaqıt keçkeninen şu adiseler kerçek olğanına inanılmaycağı añlaşılıp başladı. Şu sebepten er şeyni vesiqa tarzında saqlamaq eñ kelişken, belki de, o zaman eñ kerek bir iş olğanı belli oldı.

Men çeşit milletler vekilleri, çeşit dinge ait insanlar, çeşit zenaat saiplerinen korüşken edim, biz laqırdı ete edik ve olar bu subetlerni yazdırmağa qail ola edi. Şu intervyülarnı bergen insanlar — tecavuz ne derecede qaba ve şeksiz olğanınıñ eñ qıymetli delilidir. Olarnıñ is-duyğuları, intonatsiyaları, sımaları… Böyleliknen, tesaddufiy alda, çoq medeniyet vekillerinden ibaret narazılarnıñ umumiy portreti şekillenip başlandı, çünki, farqlı sebeplerden, episi olar referendumnı red etmekte ediler.
Olâ Mihaylük

Bundan soñra yedi yıl keçti, 2021 senesi, küzde, subetlerimizni, intervyülarını devam ettirmege qarar alındı. Amma bu sefer böyle umumiy süret öz şekilini alamadı. Kimdir 2014 senesiniñ fikirinde qaldı, kimdir öz evelki tüşüncelerini kesen-kes red etti, kimdir cevaptan qaçınmaqta edi. Közlerine doğru baqmağa tek Qırımnı terk etkenler qayletti. Qalğanlar ise, beyan ettirgen fikirlerine baqmadan, yalıñız şahsiy mesaclarda subetleşmege razı edi ve şu subetlerini tek adlarını bildirmey derc etmege qail oldılar.

«Qırım. Uçünci feza» leyhası AQŞ halqara inkişafı agentsiyasınıñ (USAID) qoltutuvı ile ArtPole tarafından ayatqa keçirildi. Malümat paylaşuvı ceetten leyhağa proto produkciia agentsiyası qoltutuv köstere.

Проєкти